21-30 శతకములు

బద్దెన - సుమతీ శతకము

21

ఏఱకుమీ కసుగాయలు
దూఱకుమీ బంధుజనుల దోషము సుమ్మీ
పాఱకుమీ రణమందున
మీఱకుమీ గురువులాజ్ఞ మేదిని సుమతీ !

భావము:- పిందెలను కోయకూడదు బంధువులను తిట్టకూడదు యుద్దమునించి పారిపోకూడదు గురువుల, పెద్దల మాట అతిక్రమించకూడదు, త్రోచిపుచ్చకూడదు.

22

ఒక యూరికి నొక కరణము
నొక తీర్పరి యైనగాక నొగి దఱుచైనన్
గకవికలు గాక యుండునె?
సకలంబునుగొట్టువడక సహజము సుమతీ !

భావము:- ఒక ఊరిలో పెద్ద ఏకదే ఉండాలి. పదిమంది ఉంటే అల్లకల్లోలమవుతుంది.

23

ఒల్లని సతి నొల్లని పతి
నొల్లని చెలికాని విడువ నొల్ల నివాడే
గొల్లండు గాక ధరలో
గొల్లండును గొల్లడౌనెగుణమున సుమతీ !

భావము:- గొల్ల ante ఒక కులము కాదు అజ్ఞాని అంటే తనంటే ఇష్టపడని భార్యను ఇష్టములేని స్నేహితుని తనని నమ్మని ప్రభువును విడచుటకు ఒప్పనివాడు.

24

ఓడలు బండ్లును వచ్చును
ఓడలు నాబండ్లమీద నొప్పుగ వచ్చున్
ఓడలు బండ్లును వలెనే
వాడంబడు గలిమిలేమి వసుధను సుమతీ !

భావము:- కలిమి లేములు కావడి కుండలు వంటివి ఒకడదాని వెంటనే మరొకటివుండును కలిమిలో పొంగిపోక లేమితో కుంగిపోని వాడే మనుజుడు.

25

కడు బలవంతుడైనను
బుడమినిఁ బ్రాయంపుటాలి పుట్టిన యింటన్
దడవుండ నిచ్చెనేనియు
బుడుపుగఁ నంగడికిఁదానె బంపుట సుమతీ!

భావము:- పళ్ళిచేసుకున్న పురుషుడు తన ఆలీని బహుకాలము విడిచిన తానె ఆమెని వేసాని కమ్మన్నట్లు.

26

కనకపు సింహాసనమున
శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభలగ్నమునన్
వొనరగఁ బట్టముఁ గట్టిన
వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ !

భావము:- నీచగుణములు కాలాగ్ని వారికి ఉన్నత పదవులు వచ్చినను తమ నీచత్వమును వదలలేరు.

27

కప్పకు నొరగాలైనను
సర్పమునకు రోగమైన , సతి తులువైనన్
ముప్పున దరిద్రుడైనను
తప్పదు మఱి దుఃఖమగుట తథ్యము సుమతీ !

భావము:- దుఃఖము కలుగుటకు హేతువులు చాలా వున్నాయి ఎవరి దుఃఖము వారికి గొప్ప. కప్పకి కాలు విరిగి పాముకి దీర్ఘవ్యాధి కలిగిన భర్తకు భార్యగాయాలైన, వృద్ధాప్యము ధరిద్రము మిక్కిలి సోకాకారణాలు.

28

కమలములు నీట బాసిన
గమలాప్తుని రశ్మిసోకి కమలిన భంగిన్
దమ తమ నెలవులు దప్పిన
దమ మిత్రులు శత్రులగుట తథ్యము సుమతీ !

భావము:- ఎవరు ఉండవలసిన చోట్లలో వారు ఉంటే అందరు క్షేమంగా వుంటారు చోటు మార్చిన మిత్రులే శత్రువులవుతారు. (తామరపులకు సూర్యునికి మిత్రత్వము. కానీ అదే తామరలు నీరులేని చోటవుంటే సూర్యునివేడికి కమలి పోతాయి.)

29

కరణముగరణము నమ్మిన
మరణాంతక మౌనుగాని మనలేడు సుమీ
కరణము దనసరి కరణము
మఱి నమ్మక మర్మమీక మనవలె సుమతీ !

భావము:- కరణము (లేఖకుడు) ఇంకొక కరణమును కూడ నమ్మక, తన గుట్టేవారికిని తెలియనిక బతుకవలెను.

30

కరణముల ననుసరింపక
విరసంబున దిన్నతిండి వికటించుజుమీ
ఇరుసున గందెన బెట్టక
పరమేశ్వరు బండియైన బాఱదు సుమతీ !

భావము:- బండి ఇరుసులో కందెన లేక బండి పరుగిడలేదు. అట్లే కరణము లేకయున్న కష్టములు సంభవించును.